Trong đạo Phật, "thấy sự thật" là bước đầu tiên và cũng là nền tảng của trí tuệ. Đây không phải là cái thấy bằng lý thuyết, khái niệm hay niềm tin vay mượn, mà là cái thấy trực tiếp, nơi tâm tự soi rọi và nhận ra bản chất của đời sống ngay trong từng trải nghiệm. Chính từ nền tảng này, trí tuệ mới có cơ sở để sinh khởi và chuyển hóa.
Chúng ta thường nghĩ mình đã "biết", nhưng phần lớn chỉ là những điều học từ sách vở, giáo lý hay lời người khác. Sự biết ấy giống như ngón tay chỉ trăng, chứ chưa phải là trăng. "Thấy sự thật" trong tu tập không dừng ở sự hiểu bằng khái niệm, mà là trực tiếp nhận ra sự vận hành của thực tại. Chỉ khi ấy, tuệ giác mới khởi sinh và có sức chuyển hóa thực sự.
Đức Phật đã tóm lược bản chất của mọi hiện hữu trong ba dấu ấn gọi là Tam Pháp Ấn:
Vô thường: Mọi hiện tượng, dù vi tế đến đâu, đều biến đổi không ngừng. Từ một chiếc lá rơi, đến một ý nghĩ thoáng qua, tất cả đều sinh rồi diệt.
Khổ: Chính vì vô thường nên mọi sự bám víu vào cái phù du đều dẫn tới bất toại nguyện. Niềm vui ngắn ngủi, sự mất mát, sự bất an… đều bắt nguồn từ chỗ ta muốn giữ cái vốn dĩ không thể giữ.
Vô ngã: Trong dòng chảy vô thường ấy, chẳng có một cái "tôi" độc lập, bất biến nào. Thân này, tâm này, chỉ là sự kết hợp của nhiều yếu tố, sinh lên rồi tan đi.
Khi nhận ra Tam Pháp Ấn, ta không còn ngạc nhiên hay chống đối trước những đổi thay, không còn bám chấp vào một cái "tôi" hư ảo.
Thấy sự thật không cần đợi đến lúc ngồi thiền trong rừng sâu. Nó có thể bắt đầu từ những việc rất gần gũi: quan sát một cốc nước nóng dần nguội, lắng nghe tâm mình chuyển từ vui sang buồn, nhận ra một ý nghĩ vừa khởi lên đã biến mất. Mỗi khoảnh khắc đời thường đều có thể là cơ hội quán chiếu.
Khi thực tập như vậy, ta dần dần thay đổi cách sống: bớt phản ứng vội vàng, bớt bám víu, và thay vào đó là một sự sáng tỏ, bình thản trước mọi hoàn cảnh. Chính từ sự sáng tỏ này, trí tuệ bén rễ và lớn dần, mở lối cho khả năng buông bỏ tự nhiên. Khi sự thật hiển bày rõ ràng, ta không còn muốn nắm giữ hay chống đối nữa. Buông bỏ đến một cách nhẹ nhàng, không phải do gượng ép, mà là kết quả tất yếu của trí tuệ được nuôi dưỡng từ nền tảng thấy sự thật. Chính từ nền tảng này, con đường buông bỏ mở ra, và cũng từ đó, tự do dần hiển lộ.